|
Po³o¿enie Gmina W±sosz po³o¿ona jest na pó³nocy Dolnego ¦l±ska na granicy z województwem wielkopolskim. S±siaduje ona z wielkopolskimi gminami Bojanowo i Rawicz oraz z dolno¶l±skimi: Góra, Jemielno, Wiñsko i ¯migród. Gmina W±sosz wspólnie z gminami: Góra, Jemielno i Niechlów nale¿y administracyjnie do powiatu górowskiego. Spo¶ród najbli¿szych dla W±sosza wiêkszych o¶rodków miejskich wymieniæ nale¿y Rawicz, Górê, Wo³ów, Leszno, Lubin i po³o¿on± oko³o 80 km stolicê Dolnego ¦l±ska - Wroc³aw. Pod wzglêdem podzia³ów geograficznych na terenie gminy spotykaj± siê cztery mezoregiony (wg Kondrackiego): Pó³nocny zachód : Pradolina G³ogowska, Pó³nocny wschód : Wysoczyzna Leszczyñska, Po³udniowy zachód : Wzgórza Trzebnickie, Po³udniowy wschód : Kotlina ¯migrodzka Obszar gminy przecina szeroka dolina Baryczy: jej dop³ywów Orli i £achy. Dno doliny po³o¿one jest na wysoko¶ci ok. 85 m n.p.m. Najwy¿ej po³o¿one tereny to wysoczyzny otaczaj±ce dolinê, z zespo³em wzgórz morenowych (100-130 m n.p.m.). Najwy¿ej po³o¿ony punkt znajduje siê na po³udniowy zachód od wsi Rudna Ma³a (157 m n.p.m.)
Samo miasto W±sosz po³o¿one jest w wid³ach rzeki Baryczy i Orli. Jego historyczna zabudowa rozci±ga siê na przestrzeni ok. 450 m, pomiêdzy obiema rzekami. Dalszy powojenny rozwój miasta nast±pi³ na pó³noc od historycznego centrum, po drugiej stronie rzeki Orli. W granicach administracyjnych W±sosza spotykaj± siê dwie jednostki morfologiczne : Dolina Baryczy (obszar teras nadzalewowych i terasy zalewowej, niskiej) oraz Wysoczyzna z zespo³em wzgórz morenowych. Taka lokalizacja miasta wi±¿e siê z licznymi ograniczeniami w jego rozwoju, wynikaj±cymi z warunków przyrodniczych : rze¼by terenu, warunków gruntowych, warunków wodnych, glebowych, klimatycznych. Nazwa miasta posiada swoje korzenie w staropolskim wyrazie "w±sosze", oznaczaj±cym miejsce schodzenia, ³±czenia siê; w tym przypadku s± to dwie zbiegaj±ce siê rzeki: Barycz i Orla. Walory przyrodnicze Teren gminy W±sosz bogaty jest w bardzo atrakcyjne turystycznie kompleksy le¶ne o zró¿nicowanych typach siedliskowych, czêsto ze starym drzewostanem. Lasy we wschodniej czê¶ci gminy, w obni¿eniu Mas³ówki oraz w zachodniej czê¶ci opanowane zosta³y przez sosnê. W lasach pó³nocnej i po³udniowej czê¶ci gminy dominuj± dêby, brzozy, olchy, jesiony i akacje. W miêdzyrzeczu Baryczy i Orli przewa¿aj± drzewa li¶ciaste takie jak dêby, buki i brzozy a maleje udzia³ sosny. Na terenie gminy wystêpuj± kompleksy ³±k z ro¶linno¶ci±, w¶ród której szczególnie cenne s± rzadko wystêpuj±ce gatunki ro¶lin. £±ki te zlokalizowane s± wzd³u¿ drogi Wiñsko-W±sosz, miêdzy Wrz±c± Wielk± a Wrz±c± ¦l±sk±, w okolicach miejscowo¶ci £ugi a tak¿e w Goli W±soskiej. Rozleg³e obszary podmok³e z du¿ymi kompleksami le¶nymi s± miejscem wymarzonym dla ptactwa. Zró¿nicowana rze¼ba terenu o walorach widokowych, du¿e i urozmaicone kompleksy le¶ne, powierzchnie wodne s± powodem zaliczania terenu gminy do Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Baryczy . Kompleksy le¶ne obfituj±ce tak¿e w jagody i grzyby s± czêsto miejscem wycieczek m³odzie¿y oraz osób ceni±cych sobie ciszê i piêkno natury. Do cennych i zas³uguj±cych na uwagê atrakcji turystycznych gminy zaliczane s± parki zlokalizowane w¶ród zabudowy w nastêpuj±cych miejscowo¶ciach : park zamkowy w W±soszu, parki dworskie w Cieszkowicach, Czeladzi Wielkiej, Wiklinie, Wrz±cy Wielkiej, Lechitowie oraz park pa³acowy w Górce W±soskiej. Swoje wa¿ne miejsce w krajobrazie gminnym posiadaj± aleje o charakterze zabytkowym : w W±soszu aleja na ulicy Kolejowej z lipami, klonami i jesionami, w Be³czu Ma³ym droga z folwarku do drogi g³ównej z W±sosza sk³adaj±ca siê z robinii, pseudoakacji, droga od Czeladzi Wielkiej do Baranawic ze 130 letnimi robiniami z dodatkiem topoli. Zabytki Do obiektów zabytkowych zas³uguj±cych na zwiedzanie w samym -wiekowym, bo lokowanym w 1290 roku - mie¶cie W±sosz nale¿y ko¶ció³ z 2 po³. XVIII wieku, zespó³ zamkowy i folwarczny z 2 po³. XVI wieku, park zamkowy a tak¿e centrum miasta bogate w kamieniczki zabytkowe niekiedy z XVIII w i pó¼niejsze. W Su³owie Wielkim mo¿na zobaczyæ ko¶ció³ z 2 po³. XVII wieku, natomiast w S±dowelu, gdzie mie¶ci³ siê jeden z pierwszych grodów kasztelañskich nale¿±cych do biskupstwa wroc³awskiego, warty zobaczenia jest park dworski z uznanym za pomnik przyrody piêknym i okaza³ym platanem. Wiêkszo¶æ miejscowo¶ci na terenie gminy W±sosz posiada rodowód ¶redniowieczny i kryje w sobie uroki zamierzch³ych czasów. Ko¶ció³ filialny Niepokalanego Serca NMP w W±soszu (do 1945 r. ewangelicki ¶w. Mateusza, 1580) Gotycki, na miejscu wcze¶niejszego wzmiankowanego w 1290r. W obecnej formie wzniesiony zosta³ w 1581 r. Odbudowany po po¿arze miasta w 1710 r., uleg³ ponownym zniszczeniom podczas dzia³añ wojennych 1759 r. Odbudowany w latach 1766-67, by³ kilkakrotnie restaurowany w XIX wieku. Orientowany, murowany, jednonawowy z prezbiterium zamkniêtym trójbocznie. Od zachodu wie¿a kwadratowa, 4-kondygnacyjna, przed ni± kruchta z portalem ostro³ucznym w profilowanych obramieniach, drzwi drewniane z nitami. Naro¿a oskarpowane. O³tarz g³ówny barokowy z rze¼bami ¶w. Piotra i Paw³a. Przy prezbiterium od po³udnia zakrystia. Od pó³nocy i po³udnia kruchty. Na ¶cianach szereg pó¼nobarokowych i klasycystycznych kamiennych epitafiów z XVIII i XIX wieku. Dachy kryte blach±, zwieñczenie wie¿y z blachy miedzianej. Zegar wie¿owy, z kwadratowymi tarczami od po³udnia, pó³nocy i zachodu.
Ko¶ció³ paraf. ¦w. Józefa Oblubieñca w W±soszu
Powsta³ w latach 1893-94, neogotycki, na miejscu wcze¶niejszego z 1788r. Jednonawowy z pozornym transeptem, mur z ceg³y licówki, cokó³ z kamienia, oskarpowany. Gzyms wieñcz±cy, otwory zamkniête ³ukiem ostrym, w prezbiterium z laskowaniami. Dach nawy dwuspadowy, na prezbiterium i transepcie 3-spadowy, kryty blach±. Od zach. wie¿a kwadratowa, 3-kondygnacyjna z he³mem sto¿kowym, przy niej kruchty pod sto¿kowymi kryte blach±. Na pierwszej kondygnacji wie¿y figura Chrystusa. Drzwi drewniane z ozdobnymi okuciami. Wewn±trz w nawie czteroprzês³owej strop podwieszony z fazowanymi malowanymi belkami. W prezbiterium sklepienie krzy¿owo-¿ebrowe na gurtach. £uk têczowy ostry. W zakrystii strop drewniany w jode³kê. O³tarze i ambona neogotyckie. Zamek ksi±¿êcy w W±soszu Wzniesiony w XIV wieku, przebudowany w XVI wieku. W XVIII w. przekszta³cenie w pa³ac barokowy. Ostatnia przebudowa mia³a miejsce w 1924 r. Zbudowany przez ksi±¿±t ole¶nicko-g³ogowskich, na miejscu istniej±cego wcze¶niej grodu ksi±¿êcego, w 1520r. nale¿a³ do biskupa wroc³awskiego Jana Turzo, pó¼niej w³adali nim ksi±¿êta legniccy. W 1759r. spustoszony przez wojska austriackie, skrzyd³o pn. z kaplic± zosta³o rozebrane. Na rzucie "L", piêtrowy, fundamenty z kamieni polnych, murowane z ceg³y i kamienia. Skrzyd³o zach. podpiwniczone, pod dachem czterospadowym, skrzyd³o wsch. ni¿sze pod trójspadowym, dachy kryte dachówk±. W naro¿niku pd.-wsch. okr±g³a wie¿a pod dachem sto¿kowym, w pd.-zach. pó³okr±g³a baszta, pod zaokr±gleniem dachu. Taras, na podpiwniczeniu skrzyd³a pn. z kamienia, na równi z dziedziñcem, balustrada tralkowa z ceg³y. Ni¿ej od wsch. pozostawiono i zakonserwowano zarys fundamentów budynków wchodz±cych niegdy¶ w sk³ad zespo³u zamkowego. Portal wej¶ciowy w zwieñczeniu posiada datê MDCCCCXXIV. Ko¶ció³ p.w. ¶w. Piotra i Paw³a w Su³owie Wielkim,
Dawn. ewangelicki z 1617, restaurowany w XIX wieku, orientowany, barokowy, na planie krzy¿a greckiego, konstrukcji szkieletowej z ceg³± i glin± tynkowan±. Dachy piêciospadowe kryte gontem. Wie¿a przybudowana do nawy od zach., drewniana szalowana, z dachem namiotowym ostrym, krytym gontem, zwieñczona krzy¿em na kuli. Ambona barokowa z 1674. Wnêtrze tynkowane z dwoma kondygnacjami empor wspartych na drewnianych s³upach. Ko¶ció³ p.w. ¶w. Stanis³awa biskupa w Czeladzi Wielkiej Wybudowany w XV wieku, gotycki, przebudowany w XVII wieku, restaurowany w 1966, w latach 1520-1945 protestancki. Orientowany, jednonawowy, z wê¿szym kwadratowym prezbiterium, murowany, z przyporami i kwadratow± wie¿± od zach., o grubych kamienno-ceglanych murach z przyporami, wy¿ej o¶mioboczn±. Dachy na nawie i prezbiterium dwuspadowe kryte dachówk±. Brama, ze s³upami kwadratowymi z ceg³y, z gzymsem wieñcz±cym, pod daszkiem brogowym. Wie¿a nakryta o¶mios³upem pod blach±. Drewniane polichromowane empory i lo¿a pd. z XVII wieku na drewnianych s³upach z zastrza³ami. Wewn±trz sklepienia krzy¿owe bez ¿eber, luk têczowy pe³ny, lo¿a kolatorska pn. 1759-1769 drewniana rze¼biona a¿urowo. O³tarz barokowy drewniany polichromowany; ambona z XVII wieku manierystyczna, rze¼biona polichromowana. Ko¶ció³ p.w. Wniebowziêcia NMP w £ugach, Wybudowany w 1788r. , do 1945r. ewangelicki, halowy, murowany, za³o¿ony na planie krzy¿a ³aciñskiego, gzymsy podokapowe przechodz±ce w kordonowe. Okna górne zamkniête pó³koli¶cie, wszystkie w prostok±tnych p³ycinach. W elewacjach bocznych p³ytkie ryzality ¶rodkowe. Dach dwuspadowy kryty blach±. Od pd. wie¿a kwadratowa dzielona gzymsami. Okna górne i w wie¿y zamkniête pó³koli¶cie, wszystkie w prostok±tnych p³ycinach. Na wie¿y he³m kopulasty kryty blach±, zwieñczony krzy¿em na kuli. Na placu przed ko¶cio³em zlokalizowany pomnik poleg³ych w I wojnie ¶wiatowej, ok. 1920, obelisk kamienny ustawiony na 3 stopniowym cokole. Od pd. napis reliefem wklês³ym, do¶æ zatarty, na ¶ciankach bocznych krzy¿e maltañskie. Ko¶ció³ p.w. Królowej ¦wiata w S±dowelu Pierwotnie w S±dowelu istnia³ ju¿ w roku 1260 ko¶ció³ p.w. ¦w. Agaty, zachowana budowla pochodzi z 2 po³. XIX wieku. Do 1945 r. ko¶ció³ ewangelicki, klasycystyczny, murowany, gzyms wieñcz±cy, lizeny, otwory ostro³uczne. Wie¿a wyrastaj±ca z dachu od zachodu o¶mioboczna. O³tarz klasycystyczny. Ambona z cechami manieryzmu.
|
