Wasosz - oficjalny serwis internetowy gminy

Gmina Wąsosz położona jest na północy Dolnego Śląska na granicy z województwem wielkopolskim. Sąsiaduje ona z wielkopolskimi gminami Bojanowo i Rawicz oraz z dolnośląskimi: Góra, Jemielno, Wińsko i Żmigród. Gmina Wąsosz wspólnie z gminami: Góra, Jemielno i Niechlów należy administracyjnie do powiatu górowskiego. Spośród najbliższych dla Wąsosza większych ośrodków miejskich wymienić należy Rawicz, Górę, Wołów, Leszno, Lubin i położoną około 80 km stolicę Dolnego Śląska - Wrocław.

Pod względem podziałów geograficznych na terenie gminy spotykają się cztery mezoregiony (wg Kondrackiego): Północny zachód : Pradolina Głogowska, Północny wschód : Wysoczyzna Leszczyńska, Południowy zachód : Wzgórza Trzebnickie, Południowy wschód : Kotlina Żmigrodzka

Obszar gminy przecina szeroka dolina Baryczy: jej dopływów Orli i Łachy. Dno doliny położone jest na wysokości ok. 85 m n.p.m. Najwyżej położone tereny to wysoczyzny otaczające dolinę, z zespołem wzgórz morenowych (100-130 m n.p.m.). Najwyżej położony punkt znajduje się na południowy zachód od wsi Rudna Mała (157 m n.p.m.)

Samo miasto Wąsosz położone jest w widłach rzeki Baryczy i Orli. Jego historyczna zabudowa rozciąga się na przestrzeni ok. 450 m, pomiędzy obiema rzekami. Dalszy powojenny rozwój miasta nastąpił na północ od historycznego centrum, po drugiej stronie rzeki Orli.

W granicach administracyjnych Wąsosza spotykają się dwie jednostki morfologiczne : Dolina Baryczy (obszar teras nadzalewowych i terasy zalewowej, niskiej) oraz Wysoczyzna z zespołem wzgórz morenowych. Taka lokalizacja miasta wiąże się z licznymi ograniczeniami w jego rozwoju, wynikającymi z warunków przyrodniczych : rzeźby terenu, warunków gruntowych, warunków wodnych, glebowych, klimatycznych.

Nazwa miasta posiada swoje korzenie w staropolskim wyrazie "wąsosze", oznaczającym miejsce schodzenia, łączenia się; w tym przypadku są to dwie zbiegające się rzeki: Barycz i Orla.

Teren gminy Wąsosz bogaty jest w bardzo atrakcyjne turystycznie kompleksy leśne o zróżnicowanych typach siedliskowych, często ze starym drzewostanem. Lasy we wschodniej części gminy, w obniżeniu Masłówki oraz w zachodniej części opanowane zostały przez sosnę. W lasach północnej i południowej części gminy dominują dęby, brzozy, olchy, jesiony i akacje. W międzyrzeczu Baryczy i Orli przeważają drzewa liściaste takie jak dęby, buki i brzozy a maleje udział sosny. Na terenie gminy występują kompleksy łąk z roślinnością, wśród której szczególnie cenne są rzadko występujące gatunki roślin. Łąki te zlokalizowane są wzdłuż drogi Wińsko-Wąsosz, między Wrzącą Wielką a Wrzącą Śląską, w okolicach miejscowości Ługi a także w Goli Wąsoskiej.

Rozległe obszary podmokłe z dużymi kompleksami leśnymi są miejscem wymarzonym dla ptactwa. Zróżnicowana rzeźba terenu o walorach widokowych, duże i urozmaicone kompleksy leśne, powierzchnie wodne są powodem zaliczania terenu gminy do Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Baryczy . Kompleksy leśne obfitujące także w jagody i grzyby są często miejscem wycieczek młodzieży oraz osób ceniących sobie ciszę i piękno natury.

Do cennych i zasługujących na uwagę atrakcji turystycznych gminy zaliczane są parki zlokalizowane wśród zabudowy w następujących miejscowościach : park zamkowy w Wąsoszu, parki dworskie w Cieszkowicach, Czeladzi Wielkiej, Wiklinie, Wrzący Wielkiej, Lechitowie oraz park pałacowy w Górce Wąsoskiej.

Swoje ważne miejsce w krajobrazie gminnym posiadają aleje o charakterze zabytkowym : w Wąsoszu aleja na ulicy Kolejowej z lipami, klonami i jesionami, w Bełczu Małym droga z folwarku do drogi głównej z Wąsosza składająca się z robinii, pseudoakacji, droga od Czeladzi Wielkiej do Baranawic ze 130 letnimi robiniami z dodatkiem topoli.

Do obiektów zabytkowych zasługujących na zwiedzanie w samym -wiekowym, bo lokowanym w 1290 roku - mieście Wąsosz należy kościół z 2 poł. XVIII wieku, zespół zamkowy i folwarczny z 2 poł. XVI wieku, park zamkowy a także centrum miasta bogate w kamieniczki zabytkowe niekiedy z XVIII w i późniejsze.

W Sułowie Wielkim można zobaczyć kościół z 2 poł. XVII wieku, natomiast w Sądowelu, gdzie mieścił się jeden z pierwszych grodów kasztelańskich należących do biskupstwa wrocławskiego, warty zobaczenia jest park dworski z uznanym za pomnik przyrody pięknym i okazałym platanem. Większość miejscowości na terenie gminy Wąsosz posiada rodowód średniowieczny i kryje w sobie uroki zamierzchłych czasów.

Kościół filialny Niepokalanego Serca NMP w Wąsoszu (do 1945 r. ewangelicki św. Mateusza, 1580)

Gotycki, na miejscu wcześniejszego wzmiankowanego w 1290r. W obecnej formie wzniesiony został w 1581 r. Odbudowany po pożarze miasta w 1710 r., uległ ponownym zniszczeniom podczas działań wojennych 1759 r. Odbudowany w latach 1766-67, był kilkakrotnie restaurowany w XIX wieku. Orientowany, murowany, jednonawowy z prezbiterium zamkniętym trójbocznie. Od zachodu wieża kwadratowa, 4-kondygnacyjna, przed nią kruchta z portalem ostrołucznym w profilowanych obramieniach, drzwi drewniane z nitami. Naroża oskarpowane. Ołtarz główny barokowy z rzeźbami św. Piotra i Pawła. Przy prezbiterium od południa zakrystia. Od północy i południa kruchty. Na ścianach szereg późnobarokowych i klasycystycznych kamiennych epitafiów z XVIII i XIX wieku. Dachy kryte blachą, zwieńczenie wieży z blachy miedzianej. Zegar wieżowy, z kwadratowymi tarczami od południa, północy i zachodu.

Powstał w latach 1893-94, neogotycki, na miejscu wcześniejszego z 1788r. Jednonawowy z pozornym transeptem, mur z cegły licówki, cokół z kamienia, oskarpowany. Gzyms wieńczący, otwory zamknięte łukiem ostrym, w prezbiterium z laskowaniami. Dach nawy dwuspadowy, na prezbiterium i transepcie 3-spadowy, kryty blachą. Od zach. wieża kwadratowa, 3-kondygnacyjna z hełmem stożkowym, przy niej kruchty pod stożkowymi kryte blachą. Na pierwszej kondygnacji wieży figura Chrystusa. Drzwi drewniane z ozdobnymi okuciami. Wewnątrz w nawie czteroprzęsłowej strop podwieszony z fazowanymi malowanymi belkami. W prezbiterium sklepienie krzyżowo-żebrowe na gurtach. Łuk tęczowy ostry. W zakrystii strop drewniany w jodełkę. Ołtarze i ambona neogotyckie.

Wzniesiony w XIV wieku, przebudowany w XVI wieku. W XVIII w. przekształcenie w pałac barokowy. Ostatnia przebudowa miała miejsce w 1924 r. Zbudowany przez książąt oleśnicko-głogowskich, na miejscu istniejącego wcześniej grodu książęcego, w 1520r. należał do biskupa wrocławskiego Jana Turzo, później władali nim książęta legniccy. W 1759r. spustoszony przez wojska austriackie, skrzydło pn. z kaplicą zostało rozebrane. Na rzucie "L", piętrowy, fundamenty z kamieni polnych, murowane z cegły i kamienia. Skrzydło zach. podpiwniczone, pod dachem czterospadowym, skrzydło wsch. niższe pod trójspadowym, dachy kryte dachówką. W narożniku pd.-wsch. okrągła wieża pod dachem stożkowym, w pd.-zach. półokrągła baszta, pod zaokrągleniem dachu. Taras, na podpiwniczeniu skrzydła pn. z kamienia, na równi z dziedzińcem, balustrada tralkowa z cegły. Niżej od wsch. pozostawiono i zakonserwowano zarys fundamentów budynków wchodzących niegdyś w skład zespołu zamkowego. Portal wejściowy w zwieńczeniu posiada datę MDCCCCXXIV.

Dawn. ewangelicki z 1617, restaurowany w XIX wieku, orientowany, barokowy, na planie krzyża greckiego, konstrukcji szkieletowej z cegłą i gliną tynkowaną. Dachy pięciospadowe kryte gontem. Wieża przybudowana do nawy od zach., drewniana szalowana, z dachem namiotowym ostrym, krytym gontem, zwieńczona krzyżem na kuli. Ambona barokowa z 1674. Wnętrze tynkowane z dwoma kondygnacjami empor wspartych na drewnianych słupach.

Wybudowany w XV wieku, gotycki, przebudowany w XVII wieku, restaurowany w 1966, w latach 1520-1945 protestancki. Orientowany, jednonawowy, z węższym kwadratowym prezbiterium, murowany, z przyporami i kwadratową wieżą od zach., o grubych kamienno-ceglanych murach z przyporami, wyżej ośmioboczną. Dachy na nawie i prezbiterium dwuspadowe kryte dachówką. Brama, ze słupami kwadratowymi z cegły, z gzymsem wieńczącym, pod daszkiem brogowym. Wieża nakryta ośmiosłupem pod blachą. Drewniane polichromowane empory i loża pd. z XVII wieku na drewnianych słupach z zastrzałami. Wewnątrz sklepienia krzyżowe bez żeber, luk tęczowy pełny, loża kolatorska pn. 1759-1769 drewniana rzeźbiona ażurowo. Ołtarz barokowy drewniany polichromowany; ambona z XVII wieku manierystyczna, rzeźbiona polichromowana.

Wybudowany w 1788r. , do 1945r. ewangelicki, halowy, murowany, założony na planie krzyża łacińskiego, gzymsy podokapowe przechodzące w kordonowe. Okna górne zamknięte półkoliście, wszystkie w prostokątnych płycinach. W elewacjach bocznych płytkie ryzality środkowe. Dach dwuspadowy kryty blachą. Od pd. wieża kwadratowa dzielona gzymsami. Okna górne i w wieży zamknięte półkoliście, wszystkie w prostokątnych płycinach. Na wieży hełm kopulasty kryty blachą, zwieńczony krzyżem na kuli. Na placu przed kościołem zlokalizowany pomnik poległych w I wojnie światowej, ok. 1920, obelisk kamienny ustawiony na 3 stopniowym cokole. Od pd. napis reliefem wklęsłym, dość zatarty, na ściankach bocznych krzyże maltańskie.

Pierwotnie w Sądowelu istniał już w roku 1260 kościół p.w. Św. Agaty, zachowana budowla pochodzi z 2 poł. XIX wieku. Do 1945 r. kościół ewangelicki, klasycystyczny, murowany, gzyms wieńczący, lizeny, otwory ostrołuczne. Wieża wyrastająca z dachu od zachodu ośmioboczna. Ołtarz klasycystyczny. Ambona z cechami manieryzmu.